ÆРТÆ ÆРТÆДЗЫХОНЫ

Адæмы истори азтæ æмæ æнустæй баргæ нæу. Адæм царды цыды йæ фæстæ цы фæд ныууагъта æмæ абон цæмæй цæры, уый у сæйрагдæр. Бирæ адæмтæн æгæр-мæгуыр сæ бон нæ баци се 'взаг, сæ дин бахъахъхъæнын дæр. Ирон адæмыл, Хуыцауæй разы, уыдоны хъысмæт не скодта, уыдоны хал нæ ахордтой. Ирон адæмæн цыфыддæр зын уавæрты дæр бантыст сæ ариаг фыдæлты æвзаг æмæ дин бахъахъхъæнын. Æмæ абон скифты, сæрмæтты, аланты æвзаг дæр зæлы дунейы эфиры, ис ын йæхи фыссынад æмæ мыхуыры фæрæзтæ.

Не 'взагимæ нæ дин æмæ не 'гъдæуттæ цардхъом разындысты. Æрхæццæ сты махмæ. Не 'гъдæуттыл бирæ дзурæм, фыссæм. Афтæ нæ фыдæлты диныл дæр. Æмæ не 'гъдæутты кæд хаттæй-хатт ныссуйтæ вæййæм, уæд нæм нæ фыдæлты дин та æрхæццæ бынтон хæццæ-мæццæйæ. Фæлæ æндæр динты тæваг нæ тых кæны йæ мидисыл, æрмæст ын фæивы йæ хуыз. Уый аххосæй Уастырджийы хонын райдыдтам Уасгеорги (Уасджырджи, Уасгерги), Мадизæды – Мады Майрæм æмæ афтæ дарддæр. Фæлæ сын ирон адæм сæ миниуджытæ æмæ хæстæ нæ аивтой. Цы хъуыддæгтимæ баст уыдысты, цæмæ сæм куывтой, цы сæ куырдтой, куыд сæ аргъуц кодтой, куыд бæрзонд сæм æвæрд уыдысты, уыдон сæ зæрдæты æнæивдæй баззадысты.

Æмæ æрмæст уыдон нæ, фæлæ нæ фыдæлты динон бирæ æгъдæуттæ æмæ фæткон хъуыддæгтæ рæстæг æмæ иннæ динтæн басæттын нæ бакуымдтой. Æрхæццæ сты махмæ дæр, æххæст сæ кæнынц, ирæттæй чырыстон, пысылмон динтæ чи райста, стæй диныл чи нæ æууæнды, уыдон дæр ма. Хатт сын сæ мидис нæ фембарынц, уæддæр сæ æххæст кæнынц. Уымæн æмæ сыл сæ фыдæлты фарн æфтыд ис. Æмæ уый, кæй зæгъын æй хъæуы, хорз у, фæлæ адæймаджы фæфæнды, æгъдау афтæ цæмæн амоны, уый ба¬зонын, «куырмæджы» мийы бæсты æгъдау кæнын. Гъе, уый аххосæй иу кæнæ иннæ динон æгъдауы фæдыл фæзыны алыхуызон ногæрхъуыдыгонд таурæгътæ. Зæгъæм, Джеоргуыбайы тыххæй иу аргъауы ацы бæрæгбоны номæй чидæр ацарæзта лæг æмæ усы нæмттæ Джеор æмæ Гуыба. Афтæмæй та хорз зындгонд у, Джеорг-Георги кæй у чырыстон дины сыгъдæг удтæй иу, Уыба (оба) та гуырдзиаг æвзагыл амоны бæрæгбон. Зæгъæм, Тбилисоба, Георгоба. Ацы бæрæгбоныл чырыстон дины тæваг тынг кæй фæзынд, йæ ном та гуырдзиаг æвзагæй кæй цæуы, уый дызæрдыггаг нæу. Фæлæ уæддæр Джеоргуыбайы фынгыл ирон æцæг кувæг лæг дыккаг сидт Уастырджийы тыххæй рауадзы. Æртыккаг та вæййы Джеоргуыбайы сидт. Джеоргуыба райдайы Хуыцаубоны, къуырисæры та вæййы Уастырджимæ кувæн æхсæв. Уый ууыл дзурæг у, æмæ ацы бæрæгбонæн чырыстон дины тæваджы аххосæй кæд йæ ном ивд æрцыд, уæддæр иронæн йæ туджы баззадысты йе 'цæг мидис æмæ фæтк. Æмæ цæмæн афтæ кæны, уымæн фылдæр хатт йæхæдæг дæр дзуапп радтын нæ фæзоны. Æцæгæлон, æндæр адæмы удыхъæдæй цы дин равзæрд, уый цыфæнды хорз куы уа, уæддæр æнцон райсæн нæу.

Ирон адæмæй бæлвырд ничи зæгъдзæн дзуары бынмæ æртæ æртæдзыхоны цæмæн хæссынц, стæй æртæдзыхон цы амоны, уый дæр. Нымæц æртæйæн динон нысаниуæг кæй ис, уый зындгонд у. Æмæ æрмæст ирон адæммæ нæ, фæлæ бирæ адæмтæм. «Бог троицу любит», – арæх фæзæгъынц уырыс. Уæдæ чырыстон дин дæр æртæйыл – Фыд, Хуыцау, Хуыцауы Фырт æмæ Сыгъдæг Удыл кæй æнцой кæны, уый дæр бæлвырд у. Ома, Троица. Иронау та сæ хонынц Æртæ Иуоны.

Цы амонынц æртæ æртæдзыхоны. Æртæ чъирийæ, стæй хæрнæджы фынгыл дыууæ чъирийæ дæр Хуыцауы ном ссарæм. Фæлæ уæ искуы исчи фехъуыста, фынгыл федта дыууæ æртæдзыхоны. Дзыхы бадгæ дæр нæ кæны. Чъири хурдзалхы æнгæс кæй у, хурыл æй кæй барæм, уый бæлвырд у. Æртæдзыхон та? Геометрион æмасфарс æртæкъуымоны хуызæн. Ахæм дыууæ æртæкъуымонæй конд у дзуттæгты æхсæзтигъон стъалы. Æхсæзтигъон. Æхсæз къайон нымæц у. Къайон нымæц кадджын нæу ирон адæммæ. Дыууæ та сæм баст у мæрдтимæ. Рухсаггаг æй хонынц. Дыууæ чъирийы, дыууæ мыдадзын цырагъы, дыууæ дидинæджы... – марды ном арынæн. Хуымæтæджы нæ фæзæгъынц: иу – æлгъыст, дыууæ – фæлдыст, æртæ – æнтыст. Гъе, уымæ гæсгæ æртæдзыхонтæ дæр сты æртæ. Фынгыл сæ кувгæ-кувын кæрæдзийæ нæ хицæн кæнæм, фæлæ сæ æрзилæм, сæ æппæт тигътæ дæр куыд разыной, афтæ. Æмæ нæ цæстыты раз саразынц фарасттигъон стъалы. Кæд, мыййаг, уый нæ фыдæлты стъалы у, æмæ уый æвдисæг фæрæз сты æртæ æртæдзыхоны. Нымæц фарастыл, хуымæтæджы фарн æфтыд нæй ирон адæймаджы зонды. Ног чындзæн йæ хыз исгæйæ хызисæг фæзæгъы: «Фарн, фарн, фараст лæппуйы æмæ иу цъæх чызг!» Нæ адæмон сфæлдыстад стыр æхцонæн дзуры æстдæссион, йæ сыкъатæ дыууæрдыгæй фæйнæ фарасты кæмæн сты, ахæм саджы тыххæй.

Æркæсут-ма (нывы) æртæ æртæдзыхонæй цы рæсугъд стъалы рауайы. Фарасттигъон! Уæларвон стъалыйау аив æмæ табуйаг.

кæс «АРВЫ ДУАР»-Ы СÆРГÆНДТÆ